«دریچه» در نظر دارد در ساختار جدید خود به معرفی پایان‌نامه‌های مقاطع کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاه‌های مختلف که به تازگی در حوزه بازی‌های دیجیتال به رشته تحریر درآمده است، بپردازد. در این زمینه اگر از پایان‌نامه خود دفاع کرده‌اید و مایل هستید شبکه پژوهشگران بازی‌های دیجیتال با موضوع کار علمی شما آشنا شوند، با ایمیل یا آیدی زیر در ارتباط باشید:
info@direc.ircg.ir
@Game_Research
پایان‌نامه «بررسی اثر بازی‌های شناختی رایانه‌ای بر دامنه توجه و حافظه کاری دانش‌آموزان آهسته‌گام» در رشته روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی دانشگاه آزاد اسلامی (واحد علوم و تحقیقات) با نگارش «لعبت پاشاپور جلالوند» و راهنمایی «دکتر لیلا کاشانی وحید» عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه آزاد علوم تحقیقات و «دکتر منوچهر مرادی سبزوار» عضو هیئت علمی گروه مهندسی کامپیوتر دانشگاه تهران و مشاوره «دکتر الهام حکیمی راد» عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی درسال ۱۳۹۷دفاع شده است.
هدف از انجام این پژوهش شناسایی اثر بازی‌های شناختی رایانه‌ای بر دامنه توجه و حافظه کاری دانش‌آموزان آهسته‌گام (کم‌توان ذهنی) بوده است. میلیون‌ها نفر در سراسر جهان دچار کم‌توانی هوشی هستند و شیوع آن بین ۱ تا ۳ درصد در کشورهای توسعه یافته برآورد می‌شود. بیش از دو درصد از جمعیت هر جامعه‌ای را کودکان و افراد آهسته‌گام تشکیل می‌دهند. همچنین مطابق با آمار بین‌المللی و ملاک‌های DSM-5، حدود ۵/۲ تا ۳ درصد از کودکان در سن دبستان از اختلالات رشد هوشی رنج می‌برند.
کم‌توانی ذهنی به مجموعه‌ای از اختلال‌های مشخص شده با تأخیر شناختی و فیزیکی دائمی اشاره می‌کند. عدم پیشرفت در ظرفیت‌های جسمی یا روانی می‌تواند مشکلات عدیده‌ای را برای افراد کم‌توان و سرپرستان آن‌ها به وجود آورد .براساس تعریف انجمن ناتوانایی‌های ذهنی و رشدی آمریکا کم‌توانی ذهنی[۱] نوعی ناتوانی است که در هنگام تولد و یا در دوره کودکی بروز می‌کند و با محدودیت‌های معناداری در عملکرد ذهنی و رفتار سازشی و همچنین در مهارت‌های سازشی اجتماعی، ادراکی و عملی همراه است. این کودکان در مقایسه با کودکان عادی در جنبه‌های مختلف شناختی مانند ردیابی محرک، حافظه کوتاه مدت، توجه و پردازش اطلاعات تفاوت دارند و این تفاوت‌های شناختی به طور اساسی در ویژگی‌های شناختی منحصربه‌فرد این کودکان ریشه دارد. دانش‌آموزان آهسته‌گام[۲] (اصطلاحی است که در ارتباط با دانش‌آموزانی به کار می‌رود)، که محدودیت‌های اساسی در عملکرد ذهنی و مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی دارند. این محدودیت‌ها به صورت سطحی از عملکرد ذهنی پایین‌تر از میانگین تعریف شده که محدودیت‌های معناداری را در مهارت‌های زندگی روزانه ایجاد کرده، به شکلی که این دانش‌آموزان مطالب درسی را دیر یاد می‌گیرند و زود فراموش می‌کنند. کم‌توانی ذهنی یکی از رایج‌ترین اختلال‌ها در جهان است که به علت عواملی مثل علل ارثی، اتفاق‌های دوران بارداری، حوادث زایمانی و بعد از تولد، عوامل محیطی، اجتماعی و فرهنگی اتفاق می‌افتد.
از این رو می‌توان چنین استنباط کرد که با ارتقای قدرت توجه افراد کم‌توان ذهنی می‌توان قابلیت آنان در انجام فعالیت‌های روزانه را افزایش داده و به اهداف درمانی و مراقبتی آنان که افزایش استقلال و عدم وابستگی در انجام امور روزانه است، نزدیک‌تر شد. درمان‌های ارائه شده به منظور توان‌بخشی برای اختلالات توجه، مداخلات متنوعی صورت می‌گیرد که می‌تواند شامل دارودرمانی، مشاوره روان‌شناختی، آموزش، رفتاردرمانی، مداخلات بر پایه مدرسه، خانواده درمانی و آموزش مهارت‌های اجتماعی می‌باشد .اما به دلایل متعدد، از جمله هزینه‌بر بودن برخی از مداخلات استفاده از بازی، به خصوص بازی‌های کامپیوتری می‌تواند به عنوان راهکار جدید و مناسب‌تری به منظور افزایش دامنه توجه و یادگیری افراد مورد استفاده قرار گیرد. یکی از روش‌هایی که به وسیله آن می‌توان به وسیله آن به آموزش و پرورش کودکان آهسته‌گام شکل بهتری داد، بازی است؛ بازی، فرآیندی چندبعدی و در خدمت تکامل و رشد کودک است که می‌تواند راهی برای تخلیه انرژی‌های درونی کودک باشد و راه را برای یادگیری او هموارتر کند، همچنین منجر به رشد اجتماعی و بهبود مهارت‌های ارتباطی کودک شود. همه بازی‌ها به نحوی در رشد کودک تأثیر دارند. بین انواع تکنیک‌ها، بازی‌درمانی شناختی به لحاظ تربیتی و آموزش درمانی ارزرش زیادی دارد و این نوع درمان در مورد تعلیم و تربیت کودکان استثنایی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. تحقیقات نشان داده‌اند بازی‌درمانی با رویکرد شناختی –رفتاری باعث کاهش مشکلات کودکان آهسته‌گام بوده و در بهبود روابط و مهارت‌های اجتماعی مرتبط با رفتارهای سازگارانه موثر می‌باشد. بازی‌های شناختی و مهارت یافتن در این بازی‌ها، موجب شکوفایی و خلاقیت و افزایش مهارت‌های شناختی مختلف در کودکان آهسته‌گام می‌گردد و ارتباط با جامعه را برای این دسته از افراد فراهم می‌کند.
در این پایان‌نامه دانش‌آموزان آهسته‌گام به صورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایشی و کنترل شده‌اند. گروه آزمایشی در طی مدت یک ماه تحت آموزش برنامه رایانه‌ای قرار گرفته و در طول جلسات آموزشی گروه آزمایش، گروه کنترل هیچ مداخله‌ای دریافت نکرد. بازی شناختی رایانه‌ای مورد استفاده برای بررسی اثربخشی بر این دو گروه، مجموعه بازی‌های شناختی «مغزینه» محصول گروه ایرانی «فناوران شناختی پارس» بوده است. در این پژوهش تلاش بر این بود تا محتوای بازی‌های شناختی رایانه‌ای مغزینه (توجه و تمرکز) به استفاده بیش از پیش دانش‌آموزان آهسته‌گام جهت افزایش دامنه توجه و حافظه کاری منجر گردد.
مغزینه چیست؟ افزایش سن با کاهش توانایی‌های مغز همراه است اما هم‌چنان ویژگی نوروپلاستی آن، توانایی فوق‌العاده تطبیق‌پذیری و تغییر‌پذیری را ایجاد می‌کند. تمرین و تحریک منظم مغز منجر به بهبود شبکه عصبی و ایجاد روابط جدید درون آن می‌شود. قابلیت فوق‌العاده بازیابی مغز در هر سنی این ایده را به ذهن متبادر می‌کند که با استفاده از روش‌های معین می‌توان عملکرد آن را به بیشینه خود رساند. هر فعالیتی که مغز مکرراً انجام دهد، باعث تقویت آن مهارت و ایجاد شبکه عصبی غنی‌تری می‌گردد. بنابراین تمرین تمرکز و حافظه نیز منجر به تقویت این بخش‌ها از مغز می‌شود. با تقویت تمرکز و حافظه به سرعت مشاهده می‌شود که دیگر مهارت‌های مغز نیز بهبود می‌یابند. علاوه بر آن سلامت روان بر روی سلامت جسم نیز تأثیر گذاشته و منجر به افزایش بازدهی در کار، تحصیل، نوآوری و تقویت روابط اجتماعی می‌گردد. مغزینه یک مجموعه تمرین برای فعال‌سازی مولفه‌های مختلف شناختی، همچون تمرکز و حافظه است. مغزینه، شامل تمارین متفاوت است که درمانگران می‌توانند در تکالیف روزانه مراجعین استفاده نمایند. «مغزینه کلینیک» طراحی گردیده است که امکان طراحی و اجرای تکالیف شناختی، برای تقویت یا توان‌بخشی مولفه‌های شناختی را برای درمانگران فراهم آورد. ازجمله امکانات این سیستم، طراحی تکالیف به صورت ترکیبی از تکالیف مولفه‌های مختلف شناختی و در سطوح مختلف است.
نتایج به دست‌آمده نشان داد که بازی‌های رایانه‌ای بر دامنه توجه و حافظه دانش‌آموزان آهسته‌گام به طور معناداری اثر گذارند. با توجه به یافته‌های این پژوهش به نظر می‌رسد، زمانی که آموزش با بازی‌های شناختی رایانه‌ای همراه باشد یادگیری آسان‌تر اتفاق می‌افتد و می‌تواند در بهبود عملکرد دامنه توجه و حافظه کاری دانش‌آموزان آهسته‌گام تأثیرگذار باشد. لذا پیشنهاد می‌شود جهت پرورش توجه، حافظه و بازدهی بیشتر آموزشی و یادگیری، این نوع بازی‌ها در فرآیند تحصیلی این دانش‌آموزان قرار گیرند.
[۱]. intellectual disability
[۲]. Intellectual Disability: ID
نویسنده: لعبت پاشاپور جلالوند
کارشناس ارشد رشته روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی دانشگاه آزاد اسلامی (واحد علوم و تحقیقات)
