گزارش پیش‌رو به مقایسه آخرین وضعیت صنعت بازی‌های دیجیتال در ایران و ترکیه بر اساس آخرین داده‌های موجود می‌پردازد. ترکیه و ایران از جهات مختلف باهم قابل‌مقایسه هستند. این دو کشور مهم در منطقه خاورمیانه، با دارا بودن اشتراکات فرهنگی و تاریخی پرشمار، همواره در تعامل و رقابتی فرهنگی – اقتصادی با یکدیگر قرار داشته‌اند. هر دو بین 80 تا 85 میلیون جمعیت داشته و اگرچه جمعیت ایران جوان‌تر است؛ اما ساختار جمعیت نسبتاً مشابهی با یکدیگر دارند. طبق تخمین‌ها بازار بازی‌های دیجیتال در ترکیه، پردرآمدترین بازار منطقه است و ایران از این نظر جایگاه سوم را به خود اختصاص داده است.
اطلاعات به کار گرفته‌شده در این گزارش بر اساس آخرین داده‌های مرکز تحقیقات بازی‌های دیجیتال ایران در انتهای سال 2017 و گزارش بازار بازی ترکیه در سال 2019 به‌دست‌آمده است. لازم به تذکر است که این مقایسه امکان ورود به جزئیات نداشته و در حد کلیات است؛ چرا که علاوه بر سال‌های متفاوت انتشار گزارش‌ها، برخی مفاهیم پایه نیز در آن‌ها متفاوت است. به عنوان نمونه در گزارش ایرانی، تصریح شده است که سن بازیکنان طبق تعریف از سه سال به بالا است؛ اما در گزارش ترکیه در مورد تعریف بازه‌های سنی بازیکنان چیزی گفته نشده است. همین‌طور تعریف بازیکن در گزارش‌های مرکز تحقیقات بازی‌های دیجیتال ایران مشخص و ثابت است و عبارت است حداقل یک ساعت بازی در هفته با حداقل یکی از سه پلتفرم موبایل، کنسول و رایانه؛ اما در گزارش ترکیه تعریف دقیق بازیکن مشخص نیست.
1- دسترسی‌های پایه در ایران و ترکیه
جمعیت ایران طبق اعلام مرکز آمار ایران در انتهای سال گذشته، 83.3 میلیون[1] و جمعیت ترکیه نیز طبق آخرین داده‌های موجود در سال 2019، بیش از 84 میلیون نفر بوده است. هرم جمعیتی مشابه، نسبت جنسی مشابه و زمینه‌های فرهنگی و سطح توسعه‌یافتگی مشابه، امکان مقایسه این دو را بیشتر کرده است. از سویی اختلاف‌هایی نیز وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال GDP در ترکیه بالاتر است و در مقابل نرخ مرگ‌ومیر کودکان در ایران کمتر است[2] (جدول 1).
ترکیه بیش از 63 میلیون کاربر اینترنت (حدود 75 درصد جمعیت کشور) و بالای 53 میلیون کاربر شبکه‌های اجتماعی (حدود 64.5% جمعیت کشور) دارد. 98% مردم ترکیه به تلفن همراه و 86% به انواع رایانه (لپ‌تاپ یا رایانه خانگی) دسترسی دارند. 75% تلفن‌های همراه ترکیه را گوشی‌های هوشمند تشکیل می‌دهند. در مقابل طبق یافته‌های پیمایش مصرف کالای فرهنگی ایران در سال 98، 90.7% ایرانیان تلفن همراه دارند و 68.6% این افراد از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند. تنها شبکه اجتماعی تلگرام در ایران بیش از 42 میلیون کاربر دارد.
2- بازار بازی در ترکیه
بازی کردن در ترکیه بعد از استفاده از برنامه‌های پیام‌رسان، تماشای ویدئو و پیگیری اخبار، چهارمین فعالیت پرتکرار میان کاربران گوشی‌های هوشمند است و از میان بازیکنان موبایلی ترکیه، 49% اظهار کرده‌اند که حداقل یک‌بار در روز بازی می‌کنند و 12% آن‌ها هرگز با پلتفرم موبایل بازی نکرده‌اند. در مقابل 88% از 28 میلیون بازیکن ایرانی حداقل یک ساعت در هفته با گوشی هوشمند یا تبلت بازی می‌کنند. به‌عبارت‌دیگر ایران حدود 25 میلیون بازیکن پلتفرم موبایل دارد. البته باید به این نکته توجه داشت که آمار بازیکنان ایران مربوط به انتهای سال 96 و آمار بازیکنان ترکیه مربوط به انتهای سال 2019 است و تعداد بازیکنان ایرانی در دو سال گذشته قطعاً بیشتر شده است.
در سال 2019 ترکیه بیش از 32 میلیون بازیکن (بدون اشاره به تعریف بازیکن) داشته است. این تعداد بازیکن بازاری با بیش از 830 میلیون دلار درآمد ایجاد کرده‌اند که به نسبت سال گذشته با کاهش حدود 23 میلیون دلاری همراه بوده است. ایران بر اساس آمار سال نودو‌شش، 28 میلیون بازیکن (بر اساس تعریف مفروض) داشته است. این تعداد بازیکن بازاری با حدود 920 میلیارد تومان در سال 96 ایجاد کرده‌اند. به نقل از گزارش نمای باز 1396، این رقم معادل 269 میلیون دلار در سال مذکور است. تخمین زده می‌شود که بازار ایران در سال 2019 با حدود 460 میلیون درآمد بعد از ترکیه و عربستان، پردرآمدترین بازار بازی‌های دیجیتال در خاورمیانه را داشته باشد[1]. اگرچه این عدد محاسبه شده برای ایران در سال 2019 بر اساس تخمین‌های مجموعه Newzoo صورت گرفته و به دلیل مسائل مربوط به الگوهای پرداخت و کپی‌رایت در ایران معمولا بیشتر از مقدار واقعی برآورد می‌شود.
35 درصد بازیکنان ترکیه در بازه سنی 25 تا 34 سال قرار دارند. 57.2 درصد کل بازیکنان ترکیه مرد و 42.8 درصد آن‌ها زن هستند. در مقابل میانگین سنی بازیکنان در ایران 19 سال است. 65% بازیکنان ایرانی مرد و 35% آن‌ها زن هستند. در جدول 2 مقایسه‌ای میان وضعیت کلی بازار بازی‌های دیجیتال در ایران و ترکیه ارائه شده است.
3- پلتفرم موبایل در ترکیه
در سال 2019 برترین بازی‌های فریمیوم روی پلتفرم موبایل در ترکیه به ترتیب PUBG، Call Of Duty Mobile-Activision و Subway Surfers-Kiloo بوده است. در مقابل در میان بازیکنان ایرانی در سال 96 بازی‌های موبایلی Clash Of Clans، باقلوا، Clash Royale، Pou و Quiz of Kings بازی‌های محبوب بوده‌اند. اگرچه این ترکیب در طول سالیان در کشور تغییر یافته و برای مثال به استناد برنامک بازار در هفته اول فروردین 1399، 10 بازی پرفروش در این فروشگاه به ترتیب بازی‌های نبرد پادشاهان، منچرز (منچ آنلاین)، Quiz of Kings، اسپارتاکوس (آنلاین)، گل‌مراد، امپراطوری پادشاهان، کلش آو زامبی 2، نبرد قهرمانان، Clash of Zombies (کلش آف زامبی) و نبرد شاهزادگان بوده‌اند.
78% بازیکنان ترکیه به‌صورت یک‌نفره بازی می‌کنند. ژانر محبوب این دسته از بازیکنان، ژانر معمایی است، به‌نحوی‌که 40% آن‌ها این ژانر را ترجیح می‌دهند. ژانرهای بازی با کلمات، اکشن-ماجراجویی و استراتژی ژانرهای محبوب بعدی میان این دسته از بازیکنان ترکیه هستند.
در مقابل تا پایان سال 1396، 89% از بازیکنان ایرانی بازی‌های آفلاین بازی می‌کردند و 49 درصد از آن‌ها تجربه بازی‌های آنلاین را نیز داشته‌اند. در ایران در این مقطع زمانی 5 ژانر معمایی، دونده/ سکوبازی، آرکید، رانندگی و ورزشی به ترتیب پرطرفدارترین ژانرهای بازی‌های موبایلی بوده‌اند.
[1] Newzoo- 2019 Free Global Game Market Report
[1] بر اساس آخرین به‌روزرسانی مرکز آمار ایران
[2] www.indexmundi.com
محمدصادق طلوع برکاتی
دانشجوی جامعه‌شناسی فرهنگی و پژوهشگر مرکز تحقیقات بازی‌های دیجیتال (دایرک). به تحلیل‌های کیفی و تحلیل تطبیقی علاقه‌مند هستم و در مورد الگوهای مصرف بازی مطالعه می‌کنم
